Số hóa di sản Việt 3D/360: Giải pháp bảo tồn thông minh, mở lối du lịch

Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử, di sản văn hóa không chỉ là ký ức của quá khứ, mà còn là tài sản tinh thần và kinh tế của tương lai. Tuy nhiên, trước áp lực của đô thị hóa, biến đổi khí hậu và sự thay đổi nhanh chóng trong cách con người tiếp cận thông tin, nhiều giá trị di sản đang đứng trước nguy cơ mai một nếu không được bảo tồn bằng những phương thức phù hợp với thời đại mới. Trong bối cảnh đó, Số hóa di sản Việt nổi lên như một hướng đi tất yếu, kết nối hài hòa giữa bảo tồn truyền thống và công nghệ hiện đại. Không chỉ dừng lại ở việc lưu trữ hay trưng bày, số hóa còn mở ra khả năng kể lại câu chuyện di sản bằng ngôn ngữ số, đưa di sản bước vào không gian trải nghiệm đa chiều – nơi văn hóa, giáo dục và du lịch cùng song hành. Từ định hướng chiến lược của Nhà nước đến sự tham gia ngày càng sâu của các doanh nghiệp công nghệ, Số hóa di sản Việt đang từng bước chuyển mình từ một giải pháp bảo tồn sang nền tảng cho kinh tế du lịch thông minh, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam ra thế giới một cách bền vững và có chiều sâu.

I. Bối cảnh và tính tất yếu của số hóa di sản Việt trong kỷ nguyên số

1. Di sản Việt Nam – Kho báu văn hóa trước ngưỡng cửa chuyển đổi số

Việt Nam hiện sở hữu hơn 40.000 di tích lịch sử – văn hóa, trong đó có 8 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 15 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh. Đây không chỉ là ký ức của dân tộc mà còn là nguồn lực mềm quan trọng cho phát triển bền vững.

Tuy nhiên, trước tác động của đô thị hóa, biến đổi khí hậu, áp lực du lịch đại trà, nhiều di sản đang đứng trước nguy cơ xuống cấp nhanh chóng. Trong bối cảnh đó, Số hóa di sản Việt không còn là xu hướng, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc nếu muốn bảo tồn di sản một cách khoa học và lâu dài.

Số hóa di sản Việt giúp “đóng băng thời gian”, lưu giữ nguyên trạng di sản dưới dạng dữ liệu số có thể khai thác lâu dài cho nghiên cứu, giáo dục và phát triển du lịch.

Xem thêm>>>>> Những thách thức trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam hiện nay

2. Vì sao bảo tồn truyền thống không còn đủ trong kỷ nguyên số?

Nhiều thập kỷ qua, công tác bảo tồn di sản tại Việt Nam chủ yếu được triển khai theo phương thức truyền thống, dựa trên các hình thức lưu trữ và ghi chép thủ công như:

• Hồ sơ giấy và văn bản hành chính

• Ảnh chụp 2D mang tính tư liệu

• Thuyết minh trực tiếp hoặc bản in

• Dữ liệu lưu trữ phân tán tại từng địa phương, bảo tàng, đơn vị quản lý

Cách làm này từng phát huy vai trò trong bối cảnh hạn chế về công nghệ, tuy nhiên đến nay đã bộc lộ nhiều điểm nghẽn nghiêm trọng:

• Dữ liệu dễ hư hỏng, mai một theo thời gian, đặc biệt trước tác động của khí hậu, thiên tai

• Khó chia sẻ và tiếp cận, gây lãng phí nguồn tri thức di sản

• Thiếu tính liên thông và chuẩn hóa, cản trở quản lý tập trung

• Không đáp ứng được nhu cầu trải nghiệm số, tương tác cao của thế hệ trẻ và du khách quốc tế

Trong bối cảnh đó, Số hóa di sản Việt nổi lên như một lời giải tất yếu. Thông qua công nghệ số, di sản có thể được:

• Chuẩn hóa dữ liệu theo tiêu chuẩn thống nhất

• Lưu trữ tập trung, an toàn và lâu dài

• Truy cập mọi lúc, mọi nơi trên nền tảng số

• Khai thác đa mục tiêu: bảo tồn – giáo dục – nghiên cứu – du lịch – kinh tế

Đây chính là bước chuyển mang tính bản lề, đưa di sản Việt từ “bảo tồn thụ động” sang “bảo tồn chủ động”, từ lưu giữ sang lan tỏa giá trị.

Xem thêm>>>>> Chuyển đổi số để bảo tồn, phát huy bền vững giá trị di sản

3. Số hóa di sản Việt trong chiến lược quốc gia về chuyển đổi số

Nhận thức rõ vai trò của di sản trong phát triển bền vững và kinh tế tri thức, Số hóa di sản Việt đã chính thức được đặt vào trung tâm chiến lược chuyển đổi số quốc gia.

Cụ thể, Chính phủ đã ban hành Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021–2030, với những mục tiêu mang tính nền tảng:

• 100% di tích quốc gia đặc biệt và di sản UNESCO được số hóa

• Xây dựng cơ sở dữ liệu di sản văn hóa thống nhất trên phạm vi toàn quốc

• Gắn số hóa di sản với phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch thông minh và kinh tế số

Điểm đột phá của chương trình này nằm ở chỗ:
Di sản không còn chỉ là đối tượng bảo tồn, mà được xác định là nguồn lực dữ liệu quan trọng cho phát triển kinh tế – xã hội.

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, di sản văn hóa Việt Nam được đặt vào trung tâm của chiến lược kinh tế số, thể hiện tầm nhìn dài hạn và tư duy đổi mới của Nhà nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số mạnh mẽ.

Xem thêm>>>>> Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021–2030

4. Từ bảo tồn sang khai thác giá trị kinh tế di sản

Trong một thời gian dài, bảo tồn di sản và khai thác kinh tế thường bị nhìn nhận như hai thái cực đối lập: bảo tồn thì “đóng băng”, khai thác thì “làm tổn hại”.

Tuy nhiên, thực tiễn quốc tế đã chứng minh điều ngược lại. Số hóa di sản Việt đang mở ra một cách tiếp cận mới, nơi bảo tồn và phát triển song hành và bổ trợ lẫn nhau:

• Di sản được bảo vệ tốt hơn nhờ giảm tác động vật lý trực tiếp

• Giá trị di sản được nhân rộng không giới hạn thông qua nền tảng số

• Du lịch di sản được nâng cấp từ “tham quan” sang trải nghiệm đa giác quan

Nhiều quốc gia như Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc đã thành công trong việc biến di sản số thành nguồn thu hàng tỷ USD mỗi năm thông qua các mô hình:

• Virtual Tour và trải nghiệm ảo

• Bảo tàng số và triển lãm trực tuyến

• Nội dung giáo dục – nghiên cứu số

• Du lịch thông minh dựa trên dữ liệu

Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để chuyển hóa kho tàng di sản phong phú thành động lực tăng trưởng mới, nếu tận dụng hiệu quả Số hóa di sản Việt.

Xem thêm>>>>> Phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế di sản

5. Số hóa di sản Việt – Nền móng của kinh tế du lịch thông minh

Trong kỷ nguyên dữ liệu, di sản không còn đơn thuần là một “điểm đến”, mà đang dần trở thành một hệ sinh thái số toàn diện. Khi được số hóa bài bản, di sản có thể:

• Tích hợp bản đồ số, AI thuyết minh đa ngôn ngữ

• Phân tích hành vi và nhu cầu của du khách

• Cá nhân hóa trải nghiệm theo từng nhóm khách

• Không bị giới hạn bởi không gian và thời gian

Nhờ đó, du lịch di sản không chỉ hấp dẫn hơn, mà còn hiệu quả và bền vững hơn.

Số hóa di sản Việt chính là nền móng quan trọng nhất để hình thành mô hình kinh tế du lịch thông minh, nơi giá trị văn hóa được bảo tồn, lan tỏa và chuyển hóa thành giá trị kinh tế lâu dài, có chiều sâu.

Xem thêm>>>>> Du lịch thông minh – Xu hướng phát triển tất yếu của ngành du lịch Việt Nam

II. Star Global và các dự án số hóa di sản Việt

1. Smart Heritage 3D/360 – Khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên

Khu di tích Kim Liên (Nghệ An) là di tích quốc gia đặc biệt, gắn với quê hương, gia đình và thời niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh – một trong những nhân vật lịch sử có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại.

Với dự án Smart Heritage 3D/360 Khu di tích Kim Liên, Star Global tập trung vào mục tiêu:

• Số hóa không gian di tích gắn với đời sống văn hóa làng quê truyền thống

• Hỗ trợ công tác giáo dục lịch sử – tư tưởng – văn hóa thông qua trải nghiệm trực quan

• Mở rộng khả năng tiếp cận di tích cho học sinh, sinh viên và du khách trong nước lẫn quốc tế

Việc ứng dụng công nghệ 3D/360 giúp giữ gìn giá trị nguyên gốc của di tích, đồng thời tạo ra hình thức tiếp cận phù hợp với bối cảnh chuyển đổi số trong giáo dục và du lịch văn hóa.

Xem thêm>>>>> Dự án Smart Heritage 3D/360 – Khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên

2. Smart Heritage 3D/360 – Mộc bản Triều Nguyễn

Mộc bản Triều Nguyễn là Di sản tư liệu thế giới được UNESCO ghi danh, bao gồm hàng chục nghìn bản khắc gỗ chứa đựng các tư liệu quý về lịch sử, luật pháp, văn hóa và tư tưởng của triều Nguyễn.

Khác với các di tích kiến trúc, Mộc bản Triều Nguyễn đặt ra thách thức lớn về bảo tồn do:

• Chất liệu gỗ dễ bị tác động bởi môi trường

• Giá trị tư liệu cao nhưng khó tiếp cận với công chúng

Trong dự án Smart Heritage 3D/360 Mộc bản Triều Nguyễn, Star Global hướng tới:

• Số hóa tư liệu để hỗ trợ lưu trữ lâu dài và giảm nhu cầu tiếp xúc trực tiếp

• Tăng khả năng tiếp cận của giới nghiên cứu, học thuật và công chúng

• Góp phần lan tỏa giá trị của di sản tư liệu trong không gian số

Dự án phản ánh vai trò của công nghệ số trong việc bảo tồn những loại hình di sản đặc thù, nơi giá trị không nằm ở không gian vật lý mà ở nội dung tri thức được lưu giữ.

Xem thêm>>>>> Dự án Smart Heritage 3D/360 – Mộc bản Triều Nguyễn

3. Smart Heritage 3D/360 – Dinh Độc Lập

Dinh Độc Lập là di tích quốc gia đặc biệt, gắn liền với những dấu mốc lịch sử quan trọng của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX. Việc số hóa di tích này mang ý nghĩa không chỉ về bảo tồn kiến trúc, mà còn về lưu giữ ký ức lịch sử và giá trị biểu tượng quốc gia.

Thông qua dự án Smart Heritage 3D/360 Dinh Độc Lập, Star Global góp phần:

• Số hóa không gian kiến trúc và các khu vực trưng bày tiêu biểu dưới dạng trải nghiệm 3D/360

• Hỗ trợ người xem tham quan trực tuyến, tiếp cận di tích mà không phụ thuộc vào không gian và thời gian

• Giảm áp lực tác động vật lý lên di tích trong bối cảnh lượng khách tham quan ngày càng gia tăng

Dự án cho thấy tiềm năng của công nghệ số trong việc đưa di sản lịch sử đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ và người Việt Nam ở nước ngoài.

Xem thêm>>>>> Dự án Smart Heritage 3D/360 – Dinh Độc Lập

III. Công nghệ cốt lõi trong Số hóa di sản Việt

1. Công nghệ quét 3D và chụp ảnh 360° – “đóng băng” không gian di sản

Một trong những nền tảng quan trọng nhất của Số hóa di sản Việt là công nghệ:

• 3D scanning

• Photogrammetry

• Chụp ảnh toàn cảnh 360° độ phân giải cao

Các công nghệ này cho phép:

• Ghi lại từng chi tiết kiến trúc, hoa văn, cấu trúc vật liệu

• Tạo mô hình số chính xác đến từng milimet

• Phục vụ phục dựng khi di sản bị hư hại

Đây là công nghệ đang được UNESCO khuyến nghị áp dụng cho bảo tồn di sản.

2. VR/AR – Mở rộng trải nghiệm di sản vượt khỏi không gian vật lý

Với VR (thực tế ảo) và AR (thực tế tăng cường), Số hóa di sản Việt không chỉ dừng ở lưu trữ mà còn tái hiện sống động lịch sử.

Ứng dụng tiêu biểu:

• Tham quan di sản từ xa

• Tái hiện không gian cổ xưa

• Thuyết minh đa ngôn ngữ

• Trải nghiệm tương tác cho học sinh, sinh viên

VR/AR giúp di sản “kể chuyện”, biến lịch sử khô khan thành trải nghiệm giàu cảm xúc.

3. Digital Twin – Bản sao số của di sản trong quản lý và bảo tồn

Digital Twin (bản sao số) là bước phát triển cao hơn của Số hóa di sản Việt. Không chỉ mô phỏng hình ảnh, Digital Twin còn tích hợp:

• Dữ liệu môi trường

• Lưu lượng khách

• Tình trạng xuống cấp

• Kịch bản bảo tồn

Nhờ đó, nhà quản lý có thể:

• Dự báo rủi ro

• Lập kế hoạch trùng tu

• Tối ưu khai thác du lịch

Di sản được quản lý bằng dữ liệu thời gian thực, thay vì cảm tính.

Xem thêm>>>>> Ứng dụng công nghệ 3D, phát huy giá trị di sản văn hóa

KẾT LUẬN:

Bức tranh phát triển bền vững của đất nước đang mở ra những cơ hội chưa từng có để Số hóa di sản Việt khẳng định vai trò chiến lược, trở thành chìa khóa giúp bảo tồn di sản một cách bài bản, lan tỏa giá trị văn hóa sâu rộng và kết nối chặt chẽ với đời sống đương đại. Việc số hóa không chỉ bảo vệ những dấu ấn lịch sử mà còn mở ra những trải nghiệm mới mẻ, sinh động, giúp người dân và du khách cảm nhận giá trị văn hóa qua nhiều thế hệ. Thông qua việc đồng hành cùng các dự án di sản tiêu biểu, Star Global đang góp phần đưa những giá trị văn hóa – lịch sử quý báu của Việt Nam đến gần hơn với cộng đồng trong nước và quốc tế, tạo nền tảng vững chắc để di sản không chỉ được gìn giữ, mà còn trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển du lịch, kinh tế văn hóa, nâng tầm thương hiệu Việt Nam và lan tỏa hình ảnh quốc gia trên bản đồ văn hóa toàn cầu.